Sveznanje P2
| SVEZNANjE |
PATRIJARŠIJA SRPSKA, osn. od cara Dušana, koji podigao srp. arhiep. u Peći nekanonskim putem (1346.) na stepen p. i izazvao tim i polit. radom protiv Carigrada prokletstvo vaseljenske p.; 1. srp. patrijarh postao pećki arhiep. Janićije; izmirenje između srp. i grč. p. izvedeno, pred zajedničkom opasnošću od Turaka, tek 1375. za vreme kneza Lazara: s. p. priznata, ali imala da se odreče svih pretenzija na grč. posede, odn. na lična prava grč. ep. u slučaju novih srp. polit. uspeha; imala ostati čisto srpska; s. p. držala se do pada Srbije pod Tur. i možda nešto malo duže; kad umro patrijarh Arsenije II, novi nije postavljen, ali se, izgleda, održavala ipak neka veza između ep.; vlast nad srp. crk. dobila ohridska grč. arhiep. na osnovi st. prava, koje važilo do sv. Save: Srbi se bunili protiv toga, i na čelu bune bio smederevski ep. Pavle; kraj srp. nezadovoljstvu u tom pogledu učinio sultan Sulejman Veličanstveni 1557., kad, po savetu vezira Mehmed-paše Sokolovića, a iz viših drž. razloga, obnovio pećku p.; za patrijarha bio postavljen Makarije, brat Mehmedov; značaj ove obnove bio za Srbe ogroman: pod vlast pećke p. došli svi Srbi pod Turcima, tj. skoro svi Srbi do Budima na S i do Požege n Knina na 3; nikad srp. crkva dotle nije imala toliki obim; pod Turcima, a preko pećke p., ostvareno stvarno ujedinjenje Srba; p. se pošteno trudila da se tom ter. ujedinjenju doda i duhovno, u smislu osećanja nac. solidarnosti i težnje za obnovom samostalne srp. države; krajem 16. v. patrijarh Jovan stao na čelo vel. pripreme, koja išla za tim da se digne ustanak protiv Turaka; 1 vek docnije patrijarh Arsenije III pridružio se Austr. u borbi s Turcima i posle austr. poraza morao da se s vel. delom nar. vođa sklanja u Austriju 1690.; za njegovim primerom pošao i patrijarh Arsenije IV Šakabenta (1739.); ovakvo držanje srp. crk. velikodostojnika izazvalo reakciju kod Turaka, koji umesto Srba na pećku p. dovodili mnogo savitljivije grč. episkope, dok nisu najzad, po grč. želji, ukinuli 1766. i samu p. i podvrgli je pod neposrednu vlast carigr. crkve; poslednji Srbin patrijarh bio Vasilije Brkić; Srbi mnogo polagali na svoju crkvu; u A.-U. imali svoju crk. autonomiju; za vreme revolucije, na majskom saboru u Karlovcima 1848., Srbi karlovačkog mitropolita Josifa Rajačića izabrali za patrijarha, i car taj izbor posle primio i potvrdio; ali vlast karlovačkog patrijarha prostirala se samo na Srbe u Ug.; obnova s. p. s vlašću nad svim Srbima u ujedinjenoj državi izvršena tek posle svetskog rata; 1. patrijarh ustoličen u Peći, postao beogr. mitropolit Dimitrije Pavlović. Patrijaršiska biblioteka u Karlovcima razvijala se postepeno od 18. v. i veoma je bogata starijim delima, godinama bio upravnih prota D. Ruvarac. P. savet, vrhovno pretstavništvo srp. prav. crkve u poslovima spoljašne, mater. uprave; sastoji se iz svetovnih i duhovnih lica; pretsedava patrijarh; mandat članova 6 god.; sastaje se svake 2. god. ili po potrebi; donosi uredbe o platama sveštenika, stara se o sredstvima izdržavanja cele crkve. P. upravni odbor, vrhovna izvršna vlast nad crk. samoupravnim telima; izvršni organ p. saveta radi stalno; stara se o izvršenju budžeta crkve, upravlja zadužbinama, reguliše prihode i rashode; članovi se biraju iz p. saveta.