Ustav Svetog sinoda u Knjaževini Crnoj Gori (1904)

USTAV SVETOG SINODA U KNjAŽEVINI CRNOJ GORI

OPŠTE ODREDBE

Član 1.

Avtokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori, kao član jedne svete katoličanske i apostolske crkve, kojoj je pastirenačelnik i glava Gospod i Bog naš Isus Hristos, čuva i održava jedinstvo u dogmatima i kanoničkim ustanovama sa svima drugima pravoslavnima avtokefalnim crkvama, i ovo će jedinstvo ona čuvati i održavati dovijeka.

Član 2.

Avtokefalnu pravoslavnu Mitropoliju u Crnoj Gori sastavljaju:

1) Cetinska arhiepiskopija, sastavljena iz sviju plemena koja se nalaze na desnoj strani rijeke Zete, sa dodatkom varoši Podgorice i Plemena zetskog. Upravlja ovom arhiepiskopijom cetinski arhiepiskop, koji je ujedno i poglavica sve pravoslavne crkve u Crnoj Gori sa naslovom mitropolita crnogorskog, brdskog i primorskog.

Stolica je cetinske arhiepiskopije prestonica države Cetinje.

2) Zahumsko-rasijska eparhija, sastavljena iz sviju plemena koja se nalaze na lijevoj strani rijeke Zete. Upravlja ovom eparhijom zahumsko-rasijski episkop.

Stolica je zahumsko-rasijske eparhije u manastiru Ostrogu.

Član 3.

Svima crkvenim poslovima u Knjaževini Crnoj Gori upravlja u smislu svetih kanona Sveti sinod, koji je najviša crkvena vlast u Knjaževini, i kojemu podleže, u pitanjima vjere, bogosluženja i hrišćanskog morala, svi u Knjaževini Crnoj Gori koji ispovijedaju pravoslavnu vjeru.

Član 4.

Sveti sinod u crkvenim poslovima Knjaževine ima jednaku vlast kao Državni savjet u građanskim poslovima.

Član 5.

Sveti sinod u vršenju poslova svoje nadležnosti ima prava da njegovu crkvenu vlast štiti državna vlast i, prema tome, čim bi se opazilo da su prava crkvene vlasti bila povrijeđena, državne su vlasti dužne pružiti joj zakonitu zaštitu.

Član 6.

Sveti sinod sastaje se u prestonici Knjaževine redovno dva puta u godini, u proljeće i u jesen.

Može se Sveti sinod sastati u prestonici i vanredno u svako doba godine, kad se istakne potreba.

U oba slučaja, mora biti izviještena državna vlast o svakom sinodskom sastanku.

Član 7.

Vrijeme i dan sinodskog sastanka određuje mitropolit, a kad njega nema, njegov zamjenik, i izdaje radi toga pismene pozive dotičnim sinodskim članovima (2. rastavak 12. čl.)

Član 8.

Osnovu za sve odluke i naredbe Svetog sinoda sastavlja:

1. Sveto pismo;
2. Dogmatička opredjeljenja i simvoličke knjige pravoslavne crkve;
3. Sveti kanoni koji su primljeni vaselenskom pravoslavnom crkvom; i
4. Državni zakoni.

Član 9.

Sveti sinod ima svoj posebni pečat, koji ima u sredini grb Knjaževine Crne Gore i, unaokolo, natpis: Sveti Sinod Knjaževine Crne Gore.

GLAVA I
Sastav Svetog sinoda

Član 10.

Sveti sinod Knjaževine Crne Gore sastavljaju:

1. Arhiepiskop cetinski i mitropolit Crne Gore,
2. Episkop zahumsko-rasijski,
3. Arhimandrit cetinski,
4. Arhimandrit ostroški,
5. Tri protoprezvitera, i
6. Sinodski sekretar.

Član 11.

Između članova Svetog sinoda, prva su četvorica članovi po pravu. Tri protoprezvitera u Svetom sinodu članovi su po izboru (čl. 13.).

Član 12.

Predsjednik je Svetog sinoda mitropolit Crne Gore.

Kad mitropolita nema, zastupa ga u predsjedništvu u Svetom sinodu i u vođenju poslova episkop zahumsko-rasijski.

Ako je mitropolit spriječen da vrši dužnost i zamjenjuje ga u Svetom sinodu zahumsko-rasijski episkop, dotični sinodski zapisnici, kad se sinodski sastanak završi, podnijeće se mitropolitu radi potvrđenja.

Član 13.

Sinodske članove po izboru (tri protoprezvitera) biraju se za prvi put sinodski članovi po pravu (čl. 11). Poslije, kad se uprazni koje njihovo mjesto, biraju ih svi postojeći u to vrijeme sinodski članovi (čl. 10).

Izabrani sinodski članovi postavljaju se na službu ukazom njegovog kraljevskog visočanstva knjaza gospodara.

Izabrani i knjaževskim ukazom potvrđeni sinodski članovi, prije nego što će stupiti na službu, polažu pred Svetim sinodom ovu zakletvu:

„Ja N.N. zaklinjem se Bogu svemogućemu, da ću vladajućem knjazu gospodaru N.N. svagda vjeran biti, dužnost moju u Svetom sinodu tačno i savjesno izvršavati, pri svakom sinodskom savjetovanju svoje mišljenje savjesno i po najboljem svom znanju iskazivati i zvaničnu tajnu strogo čuvati“.

Služba sinodskih članova po izboru traje tri godine. Kad isteče trogodišnji period, biraju se novi članovi. Mogu isti članovi biti izabrani i za drugi, a i za dalje trogodišnje periode.

Član 14.

Dužnost sekretara u Svetom sinodu vrši sekretar Cetinske konsistorije. On je sinodski poslovođa i otpravnik sinodskih poslova i odluka.

GLAVA II
Djelokrug Svetog sinoda

Član 15.

Djelokrug Svetog sinoda prostire se, u smislu 6. kanona svetog Sedmog vaselenskog sabora, na sva kanonička i evanđelska djela koja se tiču ove mitropolije.

Isključeno je od toga samo ono što, po svetim kanonima, spada u ličnu nadležnost mitropolita, kao sinodskog predsjednika i kao poglavice avtokefalne crnogorske crkve.

Član 16.

U ličnu nadležnost mitropolita spada:

1. da predstavlja mitropoliju pred ostalim avtokefalnim pravoslavnim crkvama i pred državnom vlašću;
2. da vodi vrhovni nadzor crkvenih poslova u opsegu cijele mitropolije i da zastupa mitropoliju pred Knjaževskom vladom;
3. da saziva Sveti sinod, da otvara i zatvara sinodske sjednice, da u Svetom sinodu predsjedava i da sinodske zaključke potvrđuje;
4. da izvršuje sinodske zaključke;
5. da vodi i rješava tekuće poslove mitropolije; i
6. da riješi i izravna sporna pitanja duhovnog, disciplinarnog i sudskog karaktera, koja se ne mogu odgoditi do redovnog sastanka Svetog sinoda. O ovim svojim rješenjima mitropolit će obznaniti Sveti sinod pri prvom redovnom sinodskom sastanku.

Član 17.

Poslovi koji spadaju u nadležnost Svetog sinoda dijele se na unutrašnje, strogo državne i čisto crkvene, i spoljašnje, takođe crkvene, ali koji su u dodiru sa državnom vlašću.

Unutrašnji poslovi sinodske nadležnosti jedni su upravnog (administrativnog) karaktera a drugi karaktera sudskog.

Član 18.

Unutrašnji poslovi upravnog karaktera jesu:

1. Vrhovni nadzor i staranje o tome da se u punoj strogosti čuvaju primljeni pravoslavnom crkvom dogmati vjere i da se ti dogmati vjerno i pravilno tumače u smislu učenja pravoslavne crkve.
2. Nadziranje da li se svugdje po kanoničkim odredbama vrše svete tajne i ostali bogoslužbeni čini i izdavanje naredaba u pogledu opšteg i posebnog bogopoštovanja u smislu osnovnih bogoslužbenih ustanova pravoslavne crkve.
3. Nadziranje i staranje da se u strogosti čuvaju sveti apostolski, saborni i otačaski kanoni, sveštena predanja i običaji koji su osvećeni vaselenskom crkvom i da se ne bi od toga u čemu odstupalo ili novo šta uvađalo.
4. Odobravanje pečatanja knjiga određenih za opštu upotrbu,a koje sadrže:
a) dogmate pravoslavne vjere i pravila hrišćanskog morala;
b) tekst Svetog pisma Staroga i Novoga zavjeta ili prevode Svetoga pisma;
v) novosastavljene službe crkvene;
g) životoopise svetitelja;
d) predmete i prevode koji se tiču crkvene uprave.
5. Nadziranje sadržaja knjiga, časopisa i slika koje su štampane u Knjaževini ili u inostranstvu i donesene u Knjaževinu, a tiču se vjere i namjenjene su na upotrebu mladeži ili sveštenstva i, čim bi se doznalo da kakvo od tih izdanja sadrži nešto protivnog dogmatima pravoslavne vjere, propisima o svetim tajnama, svetim kanonima, svetim predanjima i običajima pravoslavne istočne crkve i opazile bi se štetne posljedice od tih izdanja, Sveti sinod odmah preduzimlje nužne mjere da se to predupredi i dotična izdanja zabrane, radi čega obraća se državnoj vlasti za pomoć. Ako je krivac širenju takvih izdanja svjetovnjak, građanska će ga vlast kazniti po zakonima, a ako je svešteno lice, sam će ga Sveti sinod najprije osuditi, i zatijem predaće ga građanskoj vlasti da ga po zakonima kazni.
6. Prosuđivanje o tome kad se otkriju svetiteljske mošti ili čudotvorne ikone i rješenje kakvo se poštovanje ima odavati tim moštima ili ikonama.
7. Nadziranje da se svete crkve, manastiri, groblja i uopšte osveštane zgrade dostojnu štuju i da se sačuvaju od svake profanacije, a tako isto da ne budu profanaciji izloženi sveti krstovi, svete mošti, svete ikone i svi oni osveštani predmeti koji su namjenjeni bogosluženju.
8. Nadziranje i staranje o hrišćanskom moralu u narodu i izdavanje okružnih sinodskih poslanica sa poukom o strogom čuvanju i ispunjavanju vjerskih i crkvenih dužnosti prema kanoničkim propisima pravoslavne crkve.
9. Nadziranje o tome da ne bi koji inovjerac nanosio vrijeda pravoslavnoj crkvi i potkopavao osnove pravoslavne vjere sredstvom usmenog ili pismenog inovjernog učenja, ili inače ma kojom bilo vrstom prozelitizma i, čim bi se za to doznalo, Sveti sinod će se odmah obratiti državnoj vlasti koja je dužna isti čas preduzeti nužnu istragu i kazniti krivca po zakonima, a sam Sveti sinod izdaje u takvim slučajevima sinodsku poslanicu sveštenstvu i narodu da ih sačuva od prevjere.
10. Izdavanje naredaba za uzdržavanje opšte duhovne discipline među klirom, a posebnu u pogledu spreme kandidata za sveštenički čin, u pogledu vršenja od strane sveštenstva svešteničkog poziva u službi učitelja vjere i morala, strojitelja svetih tajni i rukovođača naroda u religiozno-moralnom životu.
11. Izdavanje pravila po kojima se moraju kaluđeri da vladaju, kakvu spremu moraju da imaju prije nego što će stupiti u čin i uopšte pravila o manastirskom životu.
12. Izdavanje pravila po kojima imaju eparhijske konsistorije da upravljaju eparhijskim poslovima, i to u smislu pozitivnih crkvenih i državnih propisa.
13. Pretresanje pitanja po pravoslavnom crkvenom pravu koja se u mitropoliji istaknu i izravnjanje sporova koji su se slučajno kroz to istakli.
14. Slušanje izvještaja koje podnose Svetom sinodu eparhijske konsistorije o svom radu kroz dotičnu godinu.
15. Ispitivanje lica koje je izabrano za arhijereja da li je dostojno episkopske hirotonije i izdavanje tome licu odnosne sinodske gramate.

Član 19.

Unutrašnji poslovi Svetog sinoda karaktera sudskog ovo su:

1. U pitanjima strogo crkvenim, Sveti sinod ima vrhovnu jurisdikciju nad svim sveštenstvom mitropolije bez razlike čina.
2. Sveti sinod, kao vrhovna sudska vlast, u sporovima čisto crkvenim i u disciplinarnim stvarima svešteničkih lica djeluje kao sud ili prve, ili druge instancije, i to:
kao sud prve instancije
a) u sporovima između mitropolita i episkopa;
b) u sporovima o nadležnosti koji bi se istakli u mitropoliji u pitanju crkvene uprave i duhovnog sudstva između jedne konsistorije i područnog joj organa, kao protoprezveterata, parohije ili manastira;
v) u molbama koje bi sveštenici ili vjerni svjetovnjaci podnijeli protivu dotične konsistorije radi zloupotrebe duhovne službene vlasti;
g) u slučajevima kad se tiče da se odstrane opažene neurednosti u vršenju duhovnog sudstva od strane eparhijskih konsistorija;
d) u slučajevima kad bi jedan sinodski član učinio kakvu krivicu u vršenju svoje službe, kao sinodskog člana.
Kao sud druge instancije, Sveti sinod djeluje kao kanonička apelatorija za sva ona sveštena lica ili druge vjerne svjetovnjake koji nijesu zadovoljni presudama nadležnih konsistorija.
3. Sveti sinod revidira, te potvrđuje ili preinačuje presude koje mu nadležna konsistorija po službenoj dužnosti podnese:
a) kad je jedno svešteno lice osuđeno na odlučenje od mjesta službe za više od godine dana;
b) kad je je osuđeno na zabranu sveštenog djejstvovanja za više od godine dana;
v) kad je odlučeno od mjesta službe za svagda;
g) kad je osuđeno na svrgnuće i lišenje svešteničkog čina.
4. Sveti sinod izdaje riješenja kad nadležna konsistorija dvoumi o kazni koja bi se imala naložiti dotičnom sveštenom licu za učinjenu neku krivicu.
5. Sveti sinod daje mišljenje svoje kad se jedno svešteno lice, osuđeno na svrgnuće, obrati molbom njegovom kraljevskom visočanstvu knjazu gospodaru za pomilovanje.
6. Sveti sinod nadzire da li se vrše zakonski propisi kad je kakvo svešteno lice optuženo za građanski prestup.
7. Sveti sinod nadzire da li se vrše zakonski propisi kad se jedno svešteno lice mora da prikaže građanskom sudu.

Norme za posljednje dvije tačke ovog članka:

Za 6. tačku:
a) prestupi koji su predviđeni opštim građanskim krivičnim zakonikom, a koje učini slučajno jedno svešteno lice, raspravljaju se i sude se pred građanskim sudom, i osuda građanskog krivičnog suda povlači za sobom lišenje svešteničkog čina dotičnog osuđenog lica;
b) za svešteno lice koje je optuženo za prestup nadležni građanski sud mora odmah o tome obznaniti nadležnu crkvenu vlast i, ako za vrijeme istrage mora, po riješenju suda, biti to lice stavljeno u zatvor, ne može taj zatvor biti zajedno sa drugim optuženicima, nego u zasebnom za to određenom mjestu, a ako bude to lice i osuđeno, tada se šalje u opštu za sve osuđenike tamnicu;
v) presuda kojom se podvrgava dotično lice kazni po opštem krivičnom zakoniku ne izvršuje se odmah po izrečenju presude, nego tada, kad je crkvena vlast lišila to lice svešteničkog čina;
g) svešteno lice koje je građanskim sudom osuđeno radi kakvog istupa (kontravencije) na zatvor ne može biti stavljeno u opšti zatvor, određeni za lica koja su okrivljena za istupe, nego mora biti držano u zatvoru ili u episkopskom domu, ili manastiru, ili u kakvom sličnom mjestu.

Za 7. tačku:
Sveštena lica moraju na svaki način izbjegavati uzroke radi kojih mogu biti pozvani pred građanski sud, ali, ako ih sud pozove, moraju se pozivu odazvati i, u takvom slučaju:
a) došavši pred sud bilo radi svjedočenja bilo radi kakve parnice, svešteno lice učiniće izjavu da će, po savjesti svojoj, iskazati što zna pred sudijom; ako pak mora episkop nešto da iskaže pred sudijom, dotični sudija doći će u stan episkopov i, primivši izjavu episkopovu da će po savjesti svojoj reći što zna, staviće u zapisnik odnosni episkov iskaz, i to će se, ako ustreba, pri raspravi pročitati u sudskoj dvorani;
b) ova izjava, učinjena od sveštenog lica pozivom na svoju savjest, važi kao i svaka druga zakletva pred sudom i, prema tome, ako se dokaže da je dotično svešteno lice, ili kao svjedok ili u parnici, učinilo lažnu izjavu, kazniće se kao kletvoprestupnik po crkvenim i građanskim zakonima.

Član 20.

K unutrašnjim poslovima nadležnosti Svetog sinoda spadaju i bračna pitanja, i to:

1. Sveti sinod razmatra konsistorijske presude o zakonitosti ili nezakonitosti nekog osporenog braka ako se protivu te presude obratila utokom na Sveti sinod nezadovoljna strana u toku mjesec dana poslije nego što je konsistorijska presuda objavljena bila. Ako Sveti sinod nađe da je bračna parnica uredno vođena, on će konsistorijsku presudu potvrditi ili preinačiti. Ako li Sveti sinod nađe, da nije bila bračna parnica uredno vođena, povratiće nadležnoj konsistoriji parnične spise radi nužne dopune i, kad dobije natrag od konsistorije dopunjeno sve što treba, izreći će svoju konačnu presudu o zakonitosti ili nezakonitosti osporenog braka.
2. Sveti sinod, na predlog dotičnog eparhijskog arhijereja, može dati dispensaciju od bračnih zaprijeka:
a) kad jedan udovac ili udovica, poslije trećega braka, želi stupiti u novi brak;
b) kad je neko silom ili prijevarom oteo bio djevojku;
v) u krvnom srodstvu do petog stepena uključno, u prvoj svojdbi do trećeg stepena uključno, u drugoj svojdbi do drugog stepena uključno, u duhovnom srodstvu do petog stepena uključno;
g) kad je neko stupio, preko svog zakonitog druga, u polni snošaj sa drugim licem i želi sa tim licem stupiti u brak, naravno pošto je prestao prvi brak bilo usljed smrti zakonitog supruga, bilo usljed razvoda;
d) kad je neko dražio i sudjelovao da se razvede jedan zakoniti brak, pak izjavi želju da stupi u brak sa licem kojemu je on pomogao da se razvede od zakonitog bračnog druga. Ove će dispensacije moći izdati Sveti sinod uz očuvanje sviju postojećih za to zakonskih propisa i ako to zaslužuju dotični koji mole za dispensaciju, i ako će se tijem dobro učiniti i odstraniti slučajna sablazan, i još, ako se neće odnosnom dispensacijom povrijediti osnovni propisi koji se, u pogledu jedne ili druge od pomenutih bračnih zaprijeka, sadrže u božanskom pravu ili svetim kanonima.
3. Sveti sinod razmatra sve spise koji se tiču razvoda nekoga braka i koje mu nadležne konsistorije po zvaničnoj dužnosti podnose radi pregleda i radi eventualnog odobrenja izrečena konsistorijom presude o razvodu. Ako Sveti sinod odobri konsistorijsku presudu, on, uz povratak odnosnih spisa, obznanjuje o tome konsistoriju radi nadležnog izvršenja presude; ako li Sveti sinod ne odobri konsistorijsku presudu. On povraća konsistoriji sve odnosne spise sa odnosnim svojim opaskama i upustvom.
4. Sveti sinod može dopustiti dogovorni razvod između zakonitih bračnih drugova:
a) u slučaju da je muž izabran za episkopa i žena je dragovoljno pristala da se rastavi od muža i da živi u bezbračju u kakvom ženskom manastiru ili u mjestu koje je udaljeno od običnog obitavanja episkopovog;
b) kad muž ili žena zažele stupiti u kaluđerstvo i dobrovoljno se obveže muž na bezbračje, ako mu se žena zakaluđeri, ili žena, ako joj se muž zakaluđeri.
5. Sveti sinod, na predlog dotičnog eparhijskog arhijereja, može dozvoliti da stupi u novi brak lice koje je krivo bilo razvodu prvog mu braka ako je to lice izdržalo arhijerejem naloženu mu epitimiju.

Član 21.

Spoljašnji poslovi koji spadaju u nadležnost Svetog sinoda jesu:

1. Određenje oblasnih granica svake eparhije.
2. Osnivanje novih ili ukidanje starih manastira.
3. Vanredni crkveni praznici, osobito kad se ima to svetkovati u rabotne dane ili van hrama.
4. Pitanja o učevnim zavodima za sveštenstvo i o dobrotvornim javnim zavodima.
5. Dozvola za kupljenje u narodu priloga za gradnju koje nove crkve, manastira ili dobrotvornog crkvenog zavoda, ili za pomaganje kakve zadruge sa crkveno-prosvjetnim karakterom.
6. Biranje tri sveštena lica koja će se predložiti njegovom kraljevskom visočanstvu knjazu gospodaru da jednoga od njih imenuje na vikantnu arhijerejsku stolicu u Knjaževini.
7. Biranje arhimandrita Cetinskog manastira i arhimandrita Ostroškog manastira.
8. Riješenje o tome, kada se istakne neophodnost staviti u pensiju mitropolita ili episkopa, a prema odnosnim naredbama Zakona o pensijama činovnika građanskoga reda od 6. decembra 1902. godine.
9. Raspravljanje pitanja o slučajnom nesporazumu između građanske vlasti i crkvene vlasti u pogledu prava pravoslavne crkve i jerarhije i u pogledu imuniteta svetih mjesta i ličnog imuniteta sveštenih lica.

Član 22.

Sve odluke i presude Svetog sinoda o unutrašnjim poslovima (čl. 18, 19 i 20) po sebi su izvršne. Njih izvršuju, po naredbi mitropolita, (čl. 16, t. 4) nadležne crkvene i građanske vlasti.

Odluke Svetog sinoda o spoljašnjim poslovima (čl. 21), da postanu izvršne i za svakog obavezne, potrebito im je vrhovno knjaževsko odobrenje.

GLAVA III
Riješavanje djela u Svetom sinodu

Član 23.

Svi poslovi sinodske nadležnosti raspravljaju se i riješavaju se u sinodskim sjednicama. Mitropolit, ili njegov zamjenik, određuje dan i sat sinodske sjednice, propisuje dnevni red i rukovodi i zaključuje sjednice.

Član 24.

Mitropolit, ili njegov zamjenik, određuje koji će se od sinodskih članova po pravu izvještavati u sinodskoj sjednici o dotičnim predmetima.

Kad je zapriječen jedan od sinodskih članova po pravu, može mitropolit, ili njegov zamjenik, narediti jednom od članovima po izboru (čl. 13) da izvještava o pojedinim predmetima.

Član 25.

Sveti sinod može donositi punovažne odluke kad su prisutni u sjednici predsjednik (čl. 12) i bar još tri člana, od kojih dva člana po pravu i jedan po izboru.

Član 26.

Između članova Svetoga sinoda, članovi po izboru (čl. 13) imaju savjetujući glas.Episkop zahumsko-rasijski i arhimandriti cetinski i ostroški imaju glas odlučujući, a mitropolit ima, uz odlučujući, još i potvrđujući glas.

Nikakva sinodska odluka ne može biti punovažna ako nije svojim glasom pristao na nju mitropolit, ili, u slučaju spomenutom u drugom rastavku 12. članka ovog Ustava, mitropolitov zamjenik.

Član 27.

Sve odredbe i naredbe Svetog sinoda zapisuje sinodski sekretar u naročiti zapisnik. Svi prisutni u sinodskoj sjednici članovi potpisuju svaki zapisnik dotične sjednice, a mitropolit svojim potpisom potvrđuje istinitost zapisnika.

Član 28.

Pristavnu službu u Svetom sinodu vrši sinodski sekretar pod neposrednim načelništvom mitropolita ili njegovog zamjenika (čl. 14).

Član 29.

Ovaj Ustav dobiva zakonsku snagu od dana kad ga potpiše njegovo kraljevsko visočanstvo knjaz gospodar.

Cetinje, 30. decembra 1903. g.

NIKOLA s. r.

Izvori

• Ustav Svetoga Sinoda u Knjaževini Crnoj Gori, K. C. Državna štamparija, Cetinje, 1904.