Istorija vizantijskog carstva (Š. Dil) 0
| ISTORIJA VIZANTIJSKOG CARSTVA Pisac: Šarl Dil |
1. glava→ |
PREDGOVOR.
Istorija vizantiskog carstva, i pored radova koji su je za poslednjih pedeset godina skoro preporodili, ipak je još uvek, naročito na Zapadu, predmet upornih predrasuda. Mnogi od naših savremenika je i danas smatraju, poput Monteskjea i Gibona, produženjem i opadanjem rimskoga carstva. Pod uticajem nesvesnih posledica vekovne mržnje i tamnog sećanja na prohujale verske strasti mi i danas sudimo o srednjevekovnim Grcima kao što su o njima sudili krstaši koji ih nisu razumeli i pape koje su ih isključile iz crkve. Isto tako, vizantiska se umetnost još suviše često smatra okamenjenom umetnošću, - "hijeratičnom", kako se vrlo rado govori, - nesposobnom za obnovu i koja je, pod strogim nadzorom crkve, ograničila svoj hiljadugodišnji napor na beskrajno umnožavanje dela nekolicine genijalnih umetnika.
U stvari, Vizantija je bila nešto sasvim drugo. Ma da se ona dragovoljno proglasila naslednicom i nastavljačicom Rima, ma da su se njeni carevi, do poslednjeg dana, nazivali "vasileusima Romeja", ma da se oni nikada nisu odrekli prava koja su polagali na staru i slavnu prestonicu carstva, ipak je Vizantija postala vrlo brzo i bila u suštini istočna carevina. Ne treba o njoj donositi sud u poređenju sa blistavim spomenom koji je ostavio Rim: po jednom od ljudi koji su najbolje shvatili njenu prirodu i nazreli njen pravi izgled ona je bila "srednjevekovna država smeštena na krajnjim granicama Evrope prema varvarskim narodima Azije".[1] Ta država je imala svoje nedostatke i svoje poroke koje bi bilo detinjasto hteti sakriti. U njoj su se vrlo često dešavali dvorski prevrati i vojničke bune; ona je pomamno volela cirkuske igre, a još više bogoslovske raspre; pored gospodstvenosti njene civilizacije naravi su joj često bile surove i svirepe; i ona je proizvela, najzad, u velikom izobilju, ljude osrednjih karaktera i niskih duša. Ali, pored svih ovih mana, ta država je bila velika.
No treba, zaista, kao što se obično čini, zamišljati da je, u toku hiljadu godina koliko je nadživela pad rimskog carstva, Vizantija neprekidno srljala u propast. Posle kriza u kojima umalo nije podlegla nastupala su vrlo često vremena jedinstvenog sjaja, neočekivanih preporoda, kada se, prema rečima jednog hroničara, "carstvo, ta stara žena, pojavljuje kao mlada devojka iskićena zlatom i dragim kamenjem". U VI veku, pod Justinijanom, carstvo se, poslednji put, obnavlja kao u sjajno doba Rima, a Sredozemno More, ponovo postaje rimsko jezero. U VIII veku isavrijanski carevi slamaju nalet islama u isto doba kada Karlo Martel spasava hrišćanski svet kod Poatjea. U X veku makedonski carevi stvaraju od Vizantije veliku istočnu silu, dopirući čak do Sirije sa svojim pobedničkim oružjem, satirući Ruse na Dunavu, ugušujući u krvi državu koju su stvorili bugarski carevi. U XII veku, pod Komninima, grčko carstvo još uživa lep ugled u svetu, a Carigrad je jedno od glavnih središta evropske politike.
Tako, preko hiljadu godina, Vizantija je postojala, i to ne samo zahvaljujući kakvom srećnom slučaju; ona je trajala slavno i zbog toga je morala sadržavati u sebi drugo što osim mana. Ona je imala za vođenje svojih poslova velike careve, čuvene državnike, vešte diplomate, pobedonosne vojskovođe; pomoću njih ona je izvršila veliko delo u svetu. Ona je bila, pre krstaških ratova, zatočnik hrišćanstva na Istoku protiv nevernika i svojom vojničkom vrednošću spasla je u nekoliko mahova Evropu. Ona je bila, licem prema varvarima, središte divne civilizacije, najprefinjenije, najotmenije, dugo vremena jedine u srednjem veku. Ona je bila vaspitačica slovenskog i aziskog Istoka, čiji joj narodi duguju svoju veru, svoj književni jezik, svoju umetnost, svoj oblik vladavine; njen svemoćni uticaj bio je se raširio čak do Zapada koji je primio od nje neprocenjiva duhovna i umetnička blaga. Od nje proizilaze narodi koji nastanjuju danas evropski Istok, a savremena Grčka, naročito, mnogo više duguje hrišćanskoj Vizantiji nego Atini iz doba Perikla ili Fidije.
Zbog svega, dakle, što je izvršila u prošlosti i što je pripremila za budućnost Vizantija još uvek zaslužuje pažnju i zanimanje. Ma koliko daleka izgledala njena istorija, ma koliko je malo poznavali mnogi ljudi, ta istorija nije mrtva i dostojna zaborava. Dikanž je to dobro znao kada je svojim izdanjima vizantiskih istoričara, tumačenjima kojima ih je propratio, tolikim divnim radovima postavljao temelje naučnoj istoriji Vizantije i krčio u toj još neispitanoj oblasti široke i svetle brazde. Ima već pedeset godina kako se, u Dikanžovoj otadžbini, obnovila tradicija proučavanja čiji je on bio osnivač; i, ne odričući vrednost onome što se radi u drugim zemljama, u Rusiji i Grčkoj, Engleskoj i Nemačkoj, možda je ipak dozvoljeno reći da, ako su istraživanja iz oblasti vizantiske istorije ponovo zadobila pravo građanstva u naučnom svetu, ona to u prvom redu duguju Francuskoj.
Traženo je od mene, sa ljubaznim navaljivanjem, da napišem knjigu, - koja je, kod nas, nedostajala, - priručnik, kratak i sažet, iz vizantiske istorije. Nije mi izgledalo da bi to bio izlišan posao. Pokušao sam nedavno, u drugom jednom delu koje je upravo izišlo, da izložim sintetičnu sliku onoga što je bila Vizantija, da objasnim duboke uzroke njene veličine i njene propasti, da pokažem vanredne usluge koje je učinila civilizaciji.[2] Ova knjižica pružiće čitaocu više analitično izlaganje hiljadugodišnje istorije vizantiskog carstva. Potrudio sam se da u njoj istaknem glavne ideje koje su vladale razvojem te istorije i da iznesem bitne činjenice, ne toliko zadržavanjem na sitnim hronološkim pojedinostima koliko njihovim grupisanjem u dosta prostrane vremenske otseke koji će biti razumljiviji i koji će, možda, učiniti shvatljivijim smisao i važnost pojava. Tablice stavljene na kraju knjige dopustiće čitaocu da lako nađe hronološku podudarnost najznatnijih događaja. Ali mi je izgledalo da će biti korisnije, za sve one koji žele da steknu opšti pojam o ovom iščezlom svetu, ako podvučem u ovoj knjizi, ne propuštajući ništa od potrebne jasnoće pojedinosti, glavne linije, značajne crte i ideje vodilje vizantiske istorije i civilizacije.
Smatram za dužnost da se zahvalim knjižari Ašet koja mi je dozvolila da uzajmim iz Šraderovog Atlas de géographie historique dve od tri karte koje su priložene uz ovu knjigu. Slike koje će pomoći da se dobije izvestan pojam o vizantiskom životu i nošnji i vizantiskim umetničkim spomenicima uzete su iz mog Manuel d' art byzantin (Picard, 1910). Na kraju se nalazi kratka bibliografija glavnih dela.
Juli 1919
Š. Dil