Istorija Jugoslavije (V. Ćorović) 2.19
| ←<< | ISTORIJA JUGOSLAVIJE Pisac: Vladimir Ćorović |
>>→ |
1. Car Uroš i njegov stric Simeon. — 2. Odvajanje Epira i Tesalije od Srbije. — 3. Raspadanje Srpske Carevine. — 4. Kralj Vukašin i despot Uglješa. — 5. Srpski poraz na Marici. — 6. Izumiranje Nemanjića dinastije.
Odmah posle Dušanove smrti Srbija je počela naglo padati. Dušanov sin Uroš nije bio dorastao ocu ni u kom pogledu; pod teretom ogromnog očevog nasledstva on je počeo posrtati na prvom koraku. Najstariji naši letopisi, pisani malo posle njegove smrti, kažu za Uroša da je »po istini bio krasan i po izgledu dostojan divljenja, ali mlad po umu«; da je odbacivao savete staraca, svakako očevih saradnika, i da je voleo i primao sugestije mladih. Ličnog autoriteta nije imao nimalo, i ukoliko se držao prvih godina imao je to da zahvali poglavito ugledu njegova oca i izvesnom osećanju legitimnosti pojedinih srpskih uticajnih velikaša.
Kao prvi koji se digao protiv Uroša beše njegov stric Simeon, Dušanov polubrat, namesnik u Epiru. On je tražio od svoga sinovca ili carsku krunu ili sudeoništvo u carstvu, i pošao je odmah sa vojskom da te svoje zahteve i izvojuje. Srpska vlastela stala je u većini na stranu Uroševu; jedno stoga što je nalazila da kruna po nasledstvu pripada njemu (čak narodna pesma povodom Uroševa slučaja zastupa stanovište »od oca je ostanulo sinu«), i drugo što je Simeon, rođen od majke Grkinje i upravnik jedne grčke oblasti, smatran više kao grčki nego srpski pretstavnik. Kako Srbi nisu marili Simeona kao polu-Grka, tako ga nisu marili ni Grci kao polu-Srbina. To se videlo odmah god. 1356., kada se meću njima pojavio despot Nićifor, potomak starih gospodara, koji pozva svoje sunarodnike u borbu protiv Srba. Gotovo sav Epir i Tesalija behu voljni da pođu za Nićiforom. I ko zna da li taj pokret ne bi i uspeo da Nićifor god. 1358. nije poginuo u borbi s Albancima, koji su, izazvani grčkom reakcijom, branili svoje pozicije dobijene poslednjih godina. Posle Nićiforova poraza i posle ponovnog uzaludnog pokušaja da se nametne u Srbiji, povukao se Simeon od god. 1359. konačno u Tesaliju, osnovavši u Trikali svoj dvor. Tamo je živeo potpuno u grčkom krugu, izdajući sve povelje na grčkom jeziku, potpisujući se kao Simeon Paleolog ili Simeon Uroš Paleolog, smatrajući očevidno paleološko poreklo dičnijim od nemanjićskog. Njegov pomen očuvan je naročito kao ktitora retko živopisnih, na strmim, jedva pristupačnim, stenama podignutih grčkih Meteorskih manastira.
Za vreme ovih borbi sa Simeonom videlo se kako je, ipak, od koristi po Srbiju bilo to što je Dušan za namesnike u južnoj Maćedoniji postavio izvesnu srpsku vlastelu. Na dalekim granicama Carstva oni su branili, dok su mogli, Dušanove tekovine i srpsku vlast. Simeona je, u znatnoj meri, omelo u njegovu prodiranju neprijateljsko držanje ohridskog namesnika Branka Mladenovića i berskog i vodenskog zapovednika vojvode Hlapena. Isto tako dostojan poverenja svoga mrtvoga cara pokazao se i ćesar Vojihna, gospodar Drame, protiv jednog drugog protivnika Srbije. Matija Kantakuzen, obavešten o Simeonovom pokretu, beše upao, u leto god. 1357., u Maćedoniju, sa jednim povećim odredom Turaka (5000 ljudi), hoteći da za vreme tih srpskih međusobica povrati izgubljene grčke gradove i oblasti. Ali, pod Serom njegovu vojsku razbi Vojihna, a Matiju sama uhvatiše i predadoše ćesaru stanovnici grada Filipija. Njega je posle Vojihna predao caru Jovanu Paleologu, koji se, slomivši poslednjeg protivnika iz kuće Kantakuzena, osetio najzad kao samostalan vladar.
Srbi su uspeli da održe južnu Maćedoniju i docnije, kad je počelo sve primetnije i jače cepanje Dušanove države. Tamo su se oni oslanjali na svoj slovenski elemenat, koji je, mada proređen i u velikoj meri pogrčen, ipak u izvesnim oblastima bio znatan. Antropogeografska ispitivanja (B. Ž. Milojevića) o stanovništvu zapadnog dela južne Maćedonije kazuju rečito koliko je taj elemenat, posle tolikih obrta na slovensku štetu, bio još uvek jak i na početku ovoga veka, i koliko su živa sećanja o njegovoj etničkoj snazi. Nešto slabiji, ali ipak osetan, bio je taj elemenat i u istočnoj Maćedoniji. Bogata slovenska, još sistematski neprikupljena, toponomastika tih oblasti daje dovoljno dokaza za to. Sem toga, južna Maćedonija bila je u neposrednom dodiru sa severnom i sa ostalim delovima moravske Srbije i zanavljala se etničkim prilivom sa tih strana, koji je za vreme srpske vlasti tamo primetno ojačao. Najzad, i čisto politički, srpski interes za tu južnu granicu bio je odavno velik i nije se gubio ni iza Dušanove smrti. Oblasti koje su Srbi najpre izgubili, ako ne formalno a ono stvarno, bile su čisto grčke, jugozapadni krajevi Tesalije i Epira. Tamo se slovenskog elementa nalazilo malo ili nimalo, ti su krajevi za neposredan promet sa Srbijom ležali sneruke i nisu sa njom imali gotovo nikakvih veza. Između njih i Srba sterala su se područja Albanaca ili jako mešana albansko-grčka ili vlaško-grčka naselja. Car Simeon, kako se sam zvao, posle neuspeha, ograničio se na to da postane gospodar tog dela grčkih oblasti i da ih, mada »samodržac Romeja i Srba«, praktično odvoji od Srbije. Car Uroš mu u tom pogledu nije pravio smetnje, kao ni drugi srpski velikaši sa severa; jedno stoga što je Simeona tamo uputio još Dušan, pa se u tom kraju njegovo pravo moglo smatrati kao legitimno, a drugo i stoga što su možda osećali da odvajanjem tih oblasti nisu ustvari oštećeni nikakvi interesi srpske države. Ukoliko je bilo izvesnog opiranja, ono je dolazilo od porodice umrlog ćesara Preljuba, Dušanova namesnika i vojvode na toj strani. Kada je ćesarov sin Toma dobio od Simeona kćer Mariju za ženu i uza nju Epir na upravu, svršio se i taj spor bez daljih sukoba. Tomin dvor u Janjini, o kojem nam je jedna veoma zanimljivo pisana lokalna hronika očuvala dosta vesti, može poslužiti kao primer kako se jedna mala srpska oaza, dosta brzo, izgubila u grčkoj većini i kako je sav taj pokušaj pridobijanja etnički potpuno tuđih područja bio iz osnova promašen.
Prve dve tri godine, kako vidimo, Dušanovi velikaši još su držali njegovo delo prilično neokrnjeno. Carev ugled stojao je još visoko. Ali, sarađujući sa njim, ljudi su sve više uviđali da Uroš nije što i Dušan i da nije dorastao težini dužnosti koju je imao da vrši. Stoga počeše izbijati ranije skrivane ambicije pojedinaca i javljati se prohtevi onih koji su verovali u svoju snagu. Najpre se pokolebaše velikaši na granicama, koje je ili plašila tuđa moć ili ih zadobijala tuđa obećanja da će njihovom pomoću dobiti izvesne koristi, do kojih inače ne bi mogli doći, ili su ih slabost ili neodlučnost carskog središta nagonili da se obraćaju drugima. Takav je slučaj bio na severu. Dva srpska velikaša, čija nam imena nisu poznata, došla su u sukob, i jedan od njih, u nevolji, ne dobivši valjda pomoći od cara, obrati se susednim Mađarima da ga oni spasu od nasrtljivog protivnika. To dade dobrodošao povod kralju Lajošu da se reši na rat protiv Srbije, na koji je odranije mislio. U proleće god. 1359. prešla je njegova vojska u Srbiju, a uskoro i on sam; potisnuli su Srbe, ali se nisu usuđivali da za njima pođu u rudničke planine i gorom obraslu Šumadiju. Čitav taj pohod završen je, zbog toga, za njih sa relativno malom koristi. Kao štićenik mađarski, Dubrovačka Republika, koja je dotad dobro merila svoje korake prema srpskim susedima, pustila je ovog puta da njeni podanici upadnu u područje kneza Vojislava Vojinovića (u državu kneza Vojislava, kako kaže car Uroš u svojoj povelji Dubrovniku od 29. septembra god. 1360., uzimajući reč u njenom prvobitnom značenju, »u oblast koju drži«), i izazvala je tim njegovu zlu volju i osvetu, koja je njene ljude skupo stala, i koju je knez dugo nosio.
U starim srpskim zemljama prva je počela da ide svojim putem Zeta, koja je oduvek pokazivala izvesne separatističke težnje. God. 1360. u njoj glavnu reč vode braća Balšići, čije bi romansko ime govorilo za njihovo neslovensko poreklo. Kako su oni izbili na površinu nije poznato; misli se samo da su se istakli za vreme poslednjih borbi sa Simeonom i njegovim ljudima, koji behu prodrli sve do Skadra. Za vreme ratovanja Vojinovića sa Dubrovnikom, koje je jedno vreme odobravao i car Uroš, Balšići su držali stranu Republike Sv. Vlaha, gledajući samo svoje interese, pa su ratovanje nastavili čak i pošto je sa Dubrovnikom sklopljen mir po carevoj želji i naredbi. God. 1362. Balšići su napadali i Ulcinjane sa namerom da ih pokore, mada je grad bio tada svojina carice majke.
Ima jedna karakteristična činjenica, koja upada naročito u oči kad je govor o cepanju Dušanove države. Staro plemstvo srpsko, dobrim delom u srodstvu sa vladalačkom kućom, držalo se uglavnom uz Uroša i branilo je državnu celinu. Takvi su ćesar Vojihna, Brankovići, Vojinovići, Dejanovići. Za njih nemamo nikakvih podataka da su se odmetali od Uroša ili mu pravili bilo kakve teškoće. Oni su bili saradnici
Dušanovi i stvorena carevina bila je u izvesnoj meri i njihovo delo. Kad glavni pretstavnici tih kuća umiru, kao i drugi saradnici Dušanovi, kad nestaje krupnih lica ćesara Preljuba, despota Olivera, Branka Mladenovića, ćesara Vojihne, Vojislava Vojinovića i dr., njihovi naslednici nisu više svi tako pouzdani kao njihovi preci. Toma Preljubović i Nikola Altomanović idu već svojim putem, nevezani mnogo za svoje tradicije sa carskom kućom. Njih je verovatno dobrim delom zarazilo držanje vlastele skorojevića, koje je bilo drukčije od onog nasledne i prave vlastele. Takva skorojevićska vlastela, od najpoznatijih, behu braća Balšići i braća Mrnjavčevići.
Za vlast cara Uroša najopasniji su postali Mrnjavčevići Vukašin i Uglješa, jer su držali najveći deo Maćedonije. Poreklo te porodice dosta je tamno; pravi njihov uspon počeo je tek za vlade Dušanove. Izgleda da je Uglješa jedno vreme, oko god. 1346., bio namesnik u Trebinju, dok se Vukašin javlja god. 1350. kao župan u Prilepu. Vukašinov najstariji sin, popularni Kraljević Marko, pominje se u istoriji prvi put god. 1361., kao poslanik cara Uroša u Dubrovniku. Narodna tradicija govori da je Marko bio ugledan pisar na Dušanovu dvoru, a za Vukašina tvrdi, i ona i najpouzdaniji izvori, da je bio venčani kum Urošev. Kako je Vukašin došao do svoje kraljevske titule i vlasti pretstavlja jedno od još nerešenih pitanja srpske istorije. Da je on potisnuo cara to se vidi po celom njegovom držanju, a to kažu i naši savremeni izvori. Ali, sa druge strane, upada u oči da se Vukašin ne proglašava za cara, kao Kantakuzen uz Jovana Paleologa, čiji mu je slučaj, možda, bio pred očima, nego da uzima titulu kralja, onu koju je Uroš nosio za života Dušanova. Na jednoj fresci manastira Psače nalaze se Uroš i Vukašin zajedno; prvi kao krupan lep čovek sa dosta muškog izraza, a drugi kao starac, znatno manji, sa malim lukavim očima; obojica kao vladari, sa približno istim stavom i odelom, samo Uroš, kao car, sa nešto više raskoši. I poslanici su im se ponekad javljali zajedno, kao u Dubrovniku god. 1366. Kasnije dubrovačke vesti govore da je sam Uroš dao Vukašinu kraljevsku titulu. Mi držimo danas da je Vukašin, kao čovek bez mnogo obzira, svoje suvladarstvo više naturio, i da je cara bacio u zasenak, a da nije osećao potrebe, videći njegovu bezopasnost, da protiv njega upotrebljava oštrije mere. U narodu je njegova uzurpacija osuđivana od prvog dana: jedno stoga što je rušila zakoniti red, drugo što je Vukašin imao mnogo protivnika, i treće što je doskora pretrpeo potpun neuspeh. Posle se čak stvorilo uverenje da je Vukašin Uroša ne samo potisnuo sa vlasti, nego da ga je lišio i života.
Vukašin se proglasio za kralja krajem god. 1365. Na tu odluku možda ga je donekle naterala opasnost od Turaka i potreba da se prema njima stvori jak srpski odbranbeni bedem, koji bi branio jedan vladar od autoriteta, a ne nekoliko uzajamno slabo povezanih velikaša, kojima car, lično neaktivan, ne može da posluži kao primer. Turci su se u Trakiji sve jače širili. God. 1361. pala je u njihove ruke Dimotika; od god. 1363. Adrijanopolj će postati tursko Jedrene; brzo za njim Turci uzimaju i Filipopolj, u koji se smešta prvi rumeliski beglerbeg. Turski han Murat (1359.—1389.), koji je nasledio svog od kuge umrlog oca Orkana, beše vladar velike sposobnosti i čvrsto rešen da održi i razvije tursku vlast u Evropi. »Činilo se (kazuje jedan prikazivač otomanskih sultana) da je prezirao lake pobede i da je voleo sretati opasnost s ozbiljnošću junaka, slažući trijumfe na trijumfe i učvrstivši ih na kraju svojom krvlju«. Ceneći dobro tu opasnost od Turaka, vizantiski car Jovan pokušao je da se sporazume sa Srbima i uputio je stoga u Ser, carici majci, udovici Dušanovoj, patrijarha Kalista, da počne pregovore. Usred tih pregovora stari patrijarh se razboleo i umro je u Seru, gde je i sahranjen. Sem toga, Vizantinci su u to vreme pokušali da za borbu protiv Turaka zainteresuju papu i zapadne sile, i sam car krenuo je u zimu god. 1365. u Mađarsku da kralja Lajoša pridobije za svoj plan. Sa nešto malo tamo dobivene pomoći, pomagan malo i od porodice svoje majke, iz Italije, car Jovan je ušao u rat sa Turcima, ali nije postigao, pri konačnom obračunu, nikakvih uspeha.
Vukašin je u svojim kombinacijama i traženju veza pokazivao izvesne državničke sposobnosti, možda više nego njegov brat despot Uglješa, kome St. Novaković u svom delu Srbi i Turci XIV i XV veka pripisuje i suviše značajnu ulogu. Vukašin, koji sebe naziva, potpuno u stavu vladara, »gospodinom zemlji srpskoj i Grcima i zapadnim stranama«, ne pominjući nijednom rečju svoj odnos prema caru, bio je ustvari samo gospodar severne Maćedonije i jednog dela Stare Srbije sa Skopljem i Prizrenom. Na nj se naslanja brat mu Uglješa, koji drži sersku oblast, koju je dobio na račun carice majke, potisnuvši je, po svoj prilici, odatle, i Dramu, kao miraz dobiven uz blagorodnu, umetnički veoma darovitu gospođu Jefimiju, kćer ćesara Vojihne. Kod Vukašina se jasno vidi težnja da svoj položaj učvrsti dobrim porodičnim vezama. Jednom od svojih sinova beše namenio čak jednu devojku iz porodice Šubića, koja je živela na dvoru bosanskog bana Tvrtka. Hteo je, očevidno, radi Dušanovih veza sa Šubićima, da time digne značaj svojoj porodici, i da, u isto vreme, stupi u bliže veze i sa Tvrtkom. Taj brak sprečio je papa ne dozvolivši da se jedan »šizmatik« venča sa katoličkom plemićkom. Kraljević Marko uzeo je Jelenu, kćer vojvode Hlapena, glavne ličnosti u jugozapadnoj Maćedoniji. Svoju kćer Oliveru udao je Vukašin za Đuru Balšića, a po nekoj, bliže nepoznatoj vezi bio je kraljev srodnik i ugledni ohridski plemić Ostoja Rajaković. Tako je Vukašin, zahvaljujući svim tim vezama, postao najmoćniji dinast Srbije. Severne srpske oblasti, iznad Šare, nisu bile sa njim u vezi i nisu mu priznavale vlasti.
Vukašinov primer zarazno je delovao i na ostale velikaše. U zapadnoj Srbiji odmetnuo se god. 1367. mladi i obesni Nikola Altomanović iz porodice Vojinovića, koji je držao zemlje od Rudnika, duž Drine, preko Gacka i Trebinja sa Konavljem sve do mora, i koji je brzo ušao u borbe sa svima susedima bez razlike. Oblast oko Morave držao je knez Lazar Hrebeljanović, čovek odan carevima Dušanu i Urošu, u čijoj su dvorskoj službi duže vremena proveli i on i njegov otac. Oko god. 1353. oženio se Lazar Milicom, ćerkom kneza Vratka, potomka Vukana Nemanjića, pa je tako i neposredno ušao u vladalačku porodicu. Levu obalu Vardara držala su braća Dejanovići, a Kosovo sa Drenicom Vuk Branković.
Kao što se vidi, sva glavnija vlastela imala je svoje područje, gde se ponašala kao apsolutni gospodar. Car Uroš ostao je vladar bez vlasti i gotovo gost u svojoj carevini. Koliko je izgubio svaki značaj i uticaj vidi se najbolje po tome što je u jesen god. 1369. molio Mletačku Republiku da ona spreči Đurđa Balšića u dobijanju Kotora, jer on sam za to očevidno nije imao snage. Stvari su u Srbiji pošle sasvim loše. Carev poslanik u Mlecima nudio je tada Kotor Republici samo da ne bi pao u ruke odmetniku Đurđu, koji ga je opsedao i sa mora i sa kopna. Isto su to molili i Kotorani. Došlo se, eto, dotle da su se kidali delovi još živog narodnog organizma i da se naše narodno područje, radi domaće raspre, nudilo tuđinu! Najzad, u proleće god. 1371., kad Mlečani nisu hteli da prime tu ponudu i kad Kotorani videše da od potpuno beznačajnog cara nema nikakve pomoći, oni, ne hoteći ni po koju cenu da dođu pod vlast Balšića, prihvatiše vrhovnu vlast mađarskog kralja.
Despot Uglješa, čovek pobožan i pun pažnje prema kaluđerskoj kulturi, veliki ktitor Hilandara i obnavljač svetogorskog manastira Simopetre, živo je nastojao da izravna protivnosti između grčke i srpske crkve, nastale posle proglasa srpske patrijaršije. Hteo je svakako, kao najizloženiji srpski dinast prema Turcima, da u svojoj oblasti grčki elemenat što više izmiri sa srpskim i omogući njihovu iskrenu sa-radnju pred neprijateljem koji im je zajednički. Da to postigne, on se nije ustručavao potpuno prihvatiti grčko stanovište, prema kojem je proglas srpske patrijaršije i srpskoga carstva bio nezakonit i da je Dušan vršio otimačinu tuđeg. Činilo mu se da nema potrebe braniti ustanovu carstva koje se već i tako srozava na očigled sviju. To shvatanje počelo je da osvaja među Srbima ne samo na jugu, nego čak i na severu, naročito otkako su učestali udarci i nedaće za srpsku državu, što su mnogi pripisivali izrečenom prokletstvu. U biografiji patrijarha Save govori njen pisac, svakako srpski kaluđer, kako se car Stevan venčao na carstvo i proglasio patrijaršiju »ne po zakonu ni sa blagoslovom carigradskog patrijarha, kao što treba« nego je to učinio »kako ne treba«. Mada je sam držao vlast kao posredno nasleđe Dušanovo, Uglješa je, osećajući svakako zaziranje grčkog stanovništva od srpske vlasti, osuđivao Dušanovo celo delo, i vojničko i državničko i crkveno, kao gotovo bezbožničko. Pregovori između despota Uglješe i carigradske patrijaršije završeni su u maju god. 1371. Oni su, istina samo za Uglješinu oblast, doneli rešenje spora sa potpunom pobedom stanovišta grčke crkve. Iz Carigrada je čak označen i mitropolit za Uglješinu državu, koja se, na taj način, izdvojila iz zajednice sa pećskom patrijaršijom.
Izgleda da je despot Uglješa precenjivao značaj tog akta. U najboljem slučaju on je donosio samo možda izvesno umirenje u njegovoj oblasti, ali samu ljubav njegovih grčkih podanika teško da je Uglješa i sa tim stekao. Postigavši to, on je, međutim, držao da je dobio glavni uslov za uspešnu borbu sa Turcima, mada je Vizantija toga vremena, kao zamišljani saveznik, pometena krizama razne vrste, jedva bila sposobna za ma kakvu akciju. Govori se da je Uglješa uzeo na sebe inicijativu da izvrši »izgnanje Turaka«, kako piše savremeni monah Isaija. Nu, protiv toga shvatanja govorilo bi u velikoj meri to što se kralj Vukašin u leto god. 1371. spremao na borbu sa Nikolom Altomanovićem, koji beše u sukobu sa njegovim zetom Đurđem Balšićem, i što je sa sinom Markom i sa svojom vojskom juna meseca bio toga radi stigao kod Skadra. Uglješa je za borbu sa Turcima sigurno računao na pomoć svoga brata. Ako on sprema skoru ofanzivu, kako bi mogao pustiti Vukašina da ode tako daleko? Drugo, i još važnije: Vukašin se sa toga puta vratio hitno, ne svršivši posao radi kojeg je pošao. To znači, po našem mišljenju, nesumnjivo, da su ili neke iznenadne vesti o turskim pripremama za skori napad (jer napada nije bilo) ili o nekom veoma povoljnom izgledu za borbu pobudile Uglješu da žurno pozove Vukašina natrag. Ima mišljenja da je Uglješa hteo iskoristiti otsustvo cara Murata, koji beše otišao na vojnu u Malu Aziju. Tačno je nesumnjivo ovo: da je srpska vojska sama potražila Turke, a da nije odbijala neku tursku ofanzivu na svom području. Tačno je i to da je taj srpski pohod izveden bez dovoljno priprema ili bar bez dovoljno priprema oba brata.
Kralj Vukašin i despot Uglješa krenuli su u borbu sa velikom vojskom, čiji se broj, možda preterano, navodi sa 60.000 ljudi. Srbi su se uputili prema Jedrenu, što je svakako znak da su verovali u svoju snagu i tražili odluku na glavnom mestu. Doprli su na svom pohodu do Črnomena, sada Čirmena, na Marici. Tu ih jednim noćnim prepadom iznenadi turska vojska, koju je vodio iskusni vođ Evrenos, i porazi ih potpuno, 26. septembra god. 1371. Srpska pogibija bila je strahovita, dobro zapamćena i u narodnom predanju toga kraja i u narodnoj poeziji. Mesto borbe i danas se zove Srb-Sindigi, t. j. srpska pogibija, a u narodnoj frazeologiji uzrečica »odnela ga mutna Marica« potseća na tu kobnu borbu, kad je ta reka
Udarila mutna i krvava,
Pa pronosi konje i kalpake,
Ispred podne ranjene junake.
U toj borbi izgubili su glave i kralj Vukašin i despot Uglješa.
Bitka na Marici je jedan od najsudbonosnijih događaja ne samo u istoriji Srba, nego u istoriji svih Jugoslovena i celog Balkanskog Poluostrva. U njoj je turska snaga slomila svog najopasnijeg protivnika i postala gospodar Trakije i Maćedonije. Uzaludno bi bilo govoriti kako ta pobeda nije bila izraz pravih razmera u snagama, da su Srbi, još uvek, pretstavljali prema Turcima jaču vojničku silu i da su stradali stoga što pohod nisu dovoljno pripremili i što za nj nisu iskoristili ni sve snage u južnom delu države, a kamoli sve uopšte. To je uzaludno prosto stoga što je turska pobeda, kako pokazuje dalji razvoj događaja, bila doista potpuna. Ona nije trgla Srbe da se, njom poučeni, jače zbiju i spreme novu branu za tursko prodiranje, nego ih je obeshrabrila i gotovo rastrojila. Turci nisu imali nikakvih prepreka više u celoj Maćedoniji. Srbija je tim udarcem odjednom survana u red država drugog i trećeg reda, kojoj je ne samo nedostajala snaga nedavnog Dušanovog vremena, nego i vera u nju. Odmah posle toga delovi dojučeranje carevine moraju da traže naslona kod tuđih država i primaju na sebe vazalske obaveze; drugi postaju turski podložnici. Tom bitkom počinje sistematsko tursko podjarmljivanje Južnih Slovena. Brzo razvijena Dušanova država brzo je i propala. Petnaest godina (1331.—1346.) trebalo je da od mladog zetskog kralja postane moćni car, a tačno petnaest godina trebalo je od njegove smrti pa do maričke katastrofe i sloma njegova dela (1355.—1371.). Razbijena u nekoliko malih, ponegde međusobno zavađenih oblasti, nedovoljno jakih po vlastitoj snazi ne samo za dela većeg obima nego i za uspešan otpor, Srbija se držala u teškom naporu još jedno stoleće, a izvesne njene zemlje i nešto malo duže, ali ne više kao država smelih planova za budućnost, nego kao bolesnik koji se grčevito hvatao da očuva život.
Srpskom nevoljom koristiše se ne samo Turci nego i Grci. Odmah, u novembru god. 1371., uzela je njihova vojska grad Ser i mesta oko njega.
Naskoro iza bitke na Marici, 4. decembra god. 1371., umro je i car Uroš. Njegovo telo, nađeno slučajno god. 1584. u zapustelom manastiru kod Šarenika, nalazi se danas u manastiru Jasku, u Sremu. S Urošem je izumrla muška linija srpskih Nemanjića. Nije se mnogo duže održala ni grčka u Tesaliji. Simeonov sin, car Jovan Uroš, kaluđerska priroda, odrekao se prestola god. 1381. i primio je monaški čin: kao monah Joasaf završio je život godine 1423.