Austrijska nota (1914)

AUSTRIJSKA NOTA.

„Kraljevski srpski poslanik na bečkom dvoru dao je 18. marta 1909. godine, po nalogu svoje vlade, ces. i kraljevskoj vladi ovu izjavu:

„Srbija priznaje, da stanjem, stvorenim u Bosni, njena prava nisu tangirana i da će se prema tome prilagoditi rešenjima, koja će velike sile doneti s pogledom na član 25. Berlinskog Ugovora. Povinujući se savetima velikih sila, Srbija se obavezuje, da će obustaviti politiku protesta i odupiranja, koju je vodila od septembra prošle godine s obzirom na aneksiju i dalje se obavezuje, da će promeniti pravac svoje sadašnje politike prema Austro-Ugarskoj i da će u buduće s Austrijom živeti na osnovi prijateljskih susedničkih odnosa“.

Događaji poslednjih godina, a naročito bolni događaji od 15. jula dokazali su, da u Srbiji postoji prevratnički pokret, koji ima za cilj da od austro-ugarske monarhije ocepi neke delove njene teritorije. Taj pokret, koji je postao pred očima srpske vlade, ispoljio se na taj način, što je preko granice srpske kraljevine došao do terora, do čitavog reda atentata i ubistava.

Daleko od toga da ispuni formalne obaveze na izjave od 18. marta 1909. godine, kraljevska srpska vlada nije ništa učinila da taj pokret uguši. Ona tolerira zločinačke smutnje raznih društava i udruženja, upravljenih protiv monarhije, neobuzdan ton štampe, veličanje onih, koji su izvršili atentat, učestvovanje oficira i činovnika u prevratničkim smutnjama; ona je dalje tolerirala sve manifestacije, koje su kod stanovništva mogle da izazovu mržnju prema monarhiji i preziranje njenih ustanova.

To toleriranje, za koje je kriva srpska vlada, postojalo je i u onom trenutku, kada su događaji od 15. juna celom svetu pokazali grozotne posledice toga toleriranja.

Iz iskaza zločinačkih izvršilaca atentata od 15. juna jasno se vide, da je sarajevsko ubistvo pripremljeno u Beogradu, da su ubice oružje i bombe, kojima su bili naoružani, dobili od srpskih oficira i činovnika, koji su pripadali Narodnoj Odbrani i da su naposletku srpski pogranični organi učinili da se ubice i njihovo oružje prebace u Bosnu.

Navedeni rezultati istrage ne dozvoljavaju ces. i kraljevskoj vladi da i dalje ostane u rezervisanoj trpeljivosti, u kojoj je godinama bila prema onim smutnjama, kojima je središte bilo u Beogradu i koje su odatle prenošene na zemljište austrijske monarhije. Ti događaji stavljaju u dužnost ces. i kraljevskoj vladi da učini kraj ovim smutnjama, koje predstavljaju stalnu opasnost za mir monarhije.

Da bi se taj cilj postigao, ces. i kr. vlada prinuđena je da od srpske vlade traži jedno zvanično uverenje, da ona osuđuje propagandu protiv Austro-Ugarske, t. j. da osuđuje sve one težnje čiji je krajnji cilj da se od austro-ugarske monarhije oduzmu teritorije koje njoj pripadaju, i da se srpska vlada obavezuje da će svim sredstvima ugušivati tu zločinačku i terorističku propagandu.

Da bi toj svojoj obavezi dala svečan karakter, srpska vlada će na prvoj strani zvaničnih novina 13. jula doneti sledeću izjavu:

Kraljevsko-srpska vlada osuđuju propagandu, koja je upravljena protiv Austro-Ugarske, t. j. osuđuje sve one struje, čiji je cilj odvajanje od Austro-Ugarske teritorija, koje njoj pripadaju i sažaljeva najiskrenije grozotne posledice tih zločinačkih radnji.

Kraljevsko-srpska vlada sažaljeva što su srpski oficiri i činovnici uzeli učešće u pomenutoj propagandi i time doveli u pitanje prijateljske susedske odnose, za koje se srpska vlada najsvečanije obavezala notom od 18 marta 1909 da će ih gajiti.

Kraljevsko-srpska vlada, koja osuđuje svaku pomisao i svaki pokušaj mešanja u sudbinu stanovnika ma koga dela Austro-Ugarske, smatra za svoju dužnost da oficire, činovnike i celo stanovništvo kraljevine Srbije izrično opomene, da će u buduće sa krajnjom strogošću postupiti prema onim licima, koja bi se o to ogrešila i da će se truditi svima silama da to onemogući i uguši.

Ova izjava ima se istovremeno saopštiti srpskoj vojsci jednom naročitom zapovešću Nj. V. Kralja i štampaće se u zvaničnom Vojnom Listu.

Osim toga kraljevsko-srpska vlada obavezuje se:

1. da uguši svaku publikaciju, koja draži na mržnju i na preziranje austro-ugarske monarhije i čija je opšta tendencija upravljena protiv integriteta monarhije;
2. da odmah rasturi društvo „Narodnu Odbranu“ čija se sva propagandska sredstva imaju konfiskovati i da isto tako postupi protiv svih ostalih društava i udruženja u Srbiji, koja se bave propagandom protiv Austro-Ugarske; kraljevsko-srpska vlada postaraće se, da ta rasturena društva ne produže svoju delatnost pod drugim imenom ili u drugoj formi;
3. da bez odlaganja odstrani iz javne nastave u Srbiji, kako u pogledu službenika tako i u pogledu nastavnih sredstava, sve što služi ili što bi moglo poslužiti tome da se podržava propaganda protiv Austro-Ugarske.
4. da otkloni iz vojske i iz državne službe uopšte sve oficire i činovnike koji su krivi za propagandu protiv Austro-Ugarske. Cesarska i kraljevska vlada zadržava pravo da njihova imena saopšti kraljevskoj vladi uz predaju materijala koji ih tereti;
5. da pristane, da u Srbiji organi c. i kr. vlade učestvuju pri ugušivanju prevratničkih pokreta, uperenih protiv teritorijalnog integriteta monarhije;
6. da povede istragu protiv onih saučesnika u zaveri od 15. juna, koji se nalaze na srpskoj teritoriji;
   u istrazi koja se na to bude odnosila učestvovaće organi koje će c. i kr. vlada za to delegirati;
7. da bez ikakvog odlaganja uhapsi majora Voju Tankosića i izvesnog Milana Ciganovića, srpskog državnog činovnika, koji su rezultatom istrage kompromitovani;
8. da uspešnim merama spreči učestvovanje srpskih vlasti u krijumčarenju oružja i eksploziva preko granice;
   da one organe pograničnih vlasti u Šapcu i Loznici, koji su izvršiocima zločina u Sarajevu pomogli da pređu preko granice, otpusti iz službe i strogo kazni;
9. da c. i kr. vladi da izjašnjenja o neoprostivim izjavama visokih srpskih činovnika u Srbiji i u inostranstvu, koji bez obzira na svoje zvanične položaje nisu prezali da posle atentata od 15. juna u intervjuima govore na neprijateljski način protiv Austro-Ugarske;
10. da bez odlaganja izvesti c. i kr. vladu o izvršenju mera, u prošlim tačkama obuhvaćenim.

C. i kr. vlada očeuje odgovor kraljevske vlade najdalje do subote, 12. ov. mes., u 6 časova po podne.

Memoar o rezultatima istrage u Sarajevu, u koliko se oni odnose na činovnike navedene u tački 7 i 8, priložen je u ovoj noti.

Memoar.

Memoar o ishodu istrage u Sarajevu glasi:

Istraga koju je sud u Sarajevu vodio nad Gavrilom Principom i drugovima zbog izvršenog zločina 15. juna ove godine i zbog saučesništva u njemu dosad je utvrdila ovo:

1. Plan da se nadvojvoda Franc Ferdinand ubije za vreme svog bavljenja u Sarajevu, spremili su u Beogradu Gavrilo Princip, Nedeljko Čabrinović i Trifko Grabež iz pomoć majora Voje Tankosića.
2. Šest bombi i četiri brauning revolvera sa municijom, kojima su se zločinci poslužili kao oruđem, nabavili su i dali Principu, Čabrinoviću i Grabežu, u Beogradu, neki Milan Ciganović i major Tankosić.
3. Bombe su ručne granate koje su iz depoa oružja srpske vojske u Kragujevcu.
4. Da se obezbedi uspeh atentata proučavao je Ciganović Principa, Čabrinovića i Grabeža u rukovanju granatama i upućivao u jednoj šumi pored strelišta Topčiderskog Principa i Grabeža u gađanju iz brauning-revolvera.
5. Da bi Principu, Čabrinoviću i Grabežu omogućio prelazak preko bosansko-hercegovačke granice i da bi omogućio prokrijumčarenje njihovog oružja, Ciganović je organizovao ceo jedan tajni sistem prevođenja. Ulazak zločinaca sa njihovim oružjem u Bosnu i Hercegovinu izvele su pogranične vlasti iz Šapca (Rade Popović) i Loznice kao i carinski službenik Radivoj Grbić iz Loznice uz pomoć više drugih lica.

Izvori

• Politika, br. 3769 od subote 12. jula 1914, strana 1.
• Grupa autora: Golgota i vaskrs Srbije 1914—1915, istorijsko-memoarska dela, BIGZ, Beograd, 1986. godine

Vidi još

• Odgovor Kraljevine Srbije na Julski ultimatum
• Austrougarska objava rata Srbiji